Kiedy można odmówić składania zeznań w sądzie?

Autor: admin

Wiele osób doświadczyło w życiu sytuacji, w której dostało wezwanie z sądu do złożenia zeznań jako świadek. Otrzymanie takiego pisma może wzbudzić w nas liczne wątpliwości, a nawet obawy. Tym, co zwykle interesuje osoby wezwane do sądu w charakterze świadka, jest to, czy mogą w sądzie odmówić złożenia zeznań. Odpowiedź na to pytanie zależy od tego, czy chodzi o sprawę karną czy cywilną, a także od kilku innych okoliczności. Zasadą jest bowiem, że osoba wezwana ma obowiązek złożenia zeznań, o ile nie zachodzi żadna z wyjątkowych okoliczności, o których będzie mowa dalej.

Pouczenie o odmowie składania zeznań

O tym, czy dana sprawa jest sprawą karną czy cywilną dowiemy się z wezwania, które otrzymamy z sądu. Jeśli będzie na nim widniała informacja, że sprawę prowadzi wydział karny, będzie to sprawa karna. Jeśli wydział cywilny, rodzinny albo pracy – sprawa cywilna. Do wezwania z sądu powinno także zostać dołączone pouczenie o naszych prawach i obowiązkach jako świadka, w tym o prawie do odmowy składania zeznań. Oprócz tego na rozprawie – niezależnie czy w sprawie karnej czy cywilnej – przed rozpoczęciem składania przez nas zeznań sąd powinien pouczyć nas o możliwości odmowy ich złożenia, o ile przysługuje nam takie prawo.

Odmowa złożenia zeznań przez osoby najbliższe w sprawie cywilnej

Prawo odmowy zeznań w postępowaniu cywilnym przysługuje przede wszystkim osobom najbliższym strony czy uczestnika postępowania. Krąg tych osób jest wymieniony w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego, a należą do nich:

• małżonkowie,
• zstępni, a więc dzieci, wnuki, prawnuki,
• wstępni, a więc rodzice, dziadkowie, pradziadkowie,
• rodzeństwo
• powinowaci w tej samej linii i stopniu, a więc: małżonkowie zstępnych, wstępnych, rodzeństwa,
• osoby pozostające ze stronami w stosunku przysposobienia.

Istnieje jednak wyjątek od powyższej reguły: odmowa złożenia zeznań przez wspomniane osoby nie jest możliwe w tzw. sprawach o prawa stanu, z wyjątkiem spraw o rozwód. Do spraw o prawa stanu należą sprawy o:

• unieważnienie małżeństwa,
• ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa,
• przysposobienie i rozwiązanie przysposobienia,
• sprostowanie, unieważnienie lub ustalenie treści aktu cywilnego,
• ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka,
• ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa,
• uznanie za zmarłego lub stwierdzenie zgonu.

W takich sprawach nie będzie więc nam przysługiwać prawo do odmowy złożenia zeznań, mimo tego że należymy do wskazanego wyżej kręgu osób najbliższych dla strony postępowania. W przypadku małżeństwa i przysposobienia prawo do odmowy złożenia zeznań trwa również po ich ustaniu.

Odmowa odpowiedzi na pytanie w sprawie cywilnej

W określonych przypadkach każdemu świadkowi przysługuje możliwość odmowy odpowiedzi na konkretne pytanie. Chodzi o sytuację, gdyby udzielenie odpowiedzi na to pytanie mogło narazić świadka lub jego wymienionych wyżej bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeśli zeznanie skutkowałoby pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej (np. lekarskiej). Dodatkowo duchowny może odmówić zeznań co do faktów, o których dowiedział się podczas spowiedzi.

Odmowa złożenia zeznań przez osoby najbliższe w sprawie karnej

W postępowaniu karnym krąg osób które mogą odmówić złożenia zeznań został określony trochę inaczej. Należą do niego osoby bliskie oskarżonemu w tym samym stopniu, jak ma to miejsce w postępowaniu cywilnym. Jednak oprócz tego w sprawie karnej odmówić zeznań może osoba pozostająca we wspólnym pożyciu – chodzi tu o osoby pozostające w związku nieformalnym, tzw. konkubinacie. Sądy prezentują różne stanowiska co do tego, czy jako wspólne pożycie należy uznawać również pozostawanie w związku partnerskim tej samej płci. W ostatnim czasie przeważające jest stanowisko że również w takiej sytuacji przysługuje prawo odmowy składania zeznań.

Przyjmuje się. że elementem koniecznym uznania, iż w danej sprawie ma miejsce wspólne pożycie świadka i oskarżonego, jest fakt trwałego wspólnego zamieszkiwania i tworzenia wspólnego gospodarstwa domowego. Nie stanowi wspólnego pożycia sytuacja, gdy dane osoby spotykają się okazjonalnie, nawet jeśli wiąże je silna więź uczuciowa. Jednakże sąd ma możliwość na wniosek świadka zwolnić go od złożenia zeznań lub odpowiedzi na pytanie jeśli pozostaje on z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym. Uznaje się, że chodzi tu na przykład o sytuację pozostawania w związku narzeczeńskim albo pokrewieństwa z konkubentem oskarżonego. „Za każdym razem to sąd zdecyduje jednak, czy w danym przypadku zezwoli na odmowę złożenia zeznań lub odpowiedzi na pytanie” – wskazuje adwokat Agata Koschel-Sturzbecher.

Odmowa złożenia zeznań lub odmowy na pytanie w sprawie karnej – inne przypadki

Oprócz wspomnianych wyżej osób prawo odmowy zeznań ma też świadek, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o udział w przestępstwie objętym danym postępowaniem. Świadek może również odmówić odpowiedzi na konkretne pytanie, jeśli ta odpowiedź mogłaby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo bądź przestępstwo skarbowe. Natomiast gdyby odpowiedź mogła narazić którąś z tych osób na hańbę, to świadek może zażądać aby przesłuchano go z wyłączeniem jawności. W postępowaniu karnym duchowny nie może być przesłuchiwany co do tego, o czym dowiedział się na spowiedzi.

Złożenie zeznań w prokuraturze

Z kwestią składania zeznań w sprawie karnej łączy się kwestia złożenia ich na prokuraturze lub na policji. Często bowiem zanim sprawa trafi do sądu, jesteśmy wzywani do któregoś z tych organów, aby złożyć tam zeznania. Również w takim przypadku, czyli na etapie postępowania przygotowawczego przysługuje nam możliwość odmowy zeznań lub odpowiedzi na pytanie w takich samych przypadkach, jak ma to miejsce w toku sprawy sądowej.

Również na policji czy w prokuraturze powinniśmy zostać pouczeni o możliwości odmowy zeznań lub odpowiedzi na pytanie. Takie pouczenie najczęściej ma miejsce poprzez przekazanie nam pisemnej informacji o przysługujących nam uprawnieniach. Osoba prowadząca przesłuchanie powinna jednak pouczyć nas również ustnie, w taki sposób by było to dla nas zrozumiałe. Może też zdarzyć się, że po złożeniu zeznań na prokuraturze lub policji uznaliśmy, że jednak nie zamierzamy ich składać przed sądem. Wówczas możemy złożyć takie oświadczenie przed rozpoczęciem przesłuchania w sądzie. W takim przypadku sąd nie powinien brać pod uwagę naszych zeznań złożonych na wcześniejszym etapie sprawy.

Źródło: https://porady-prawne24.pl/kiedy-mozna-odmowic-skladania-zeznan-jako-swiadek/