Nie wszyscy lubimy prowadzić spory. A jeśli już weszliśmy w spór szukamy sposobu by jak najszybciej i jak najkorzystniej spór ten zakończyć. Część z nas (niestety nie większość) zdaje sobie sprawę, iż ,,sądzenie się’’ kosztuje często zbyt wiele czasu i pieniędzy. Ustawodawca wychodząc naprzeciw takim sytuacjom stworzył możliwość zawarcia tzw. ugody sądowej.
Czym jest zatem ugoda sądowa i w jakich sytuacjach jest dopuszczalna – a w jakich nie?
Na szczęcie nie jest tak, że jeśli wnieśliśmy pozew do sądu to jest to czynność nieodwracalna i jeszcze możemy ,,się pogodzić’’.
Zanim wyjaśnimy czym jest i jaki charakter ma ugada sądowa warto wskazać, iż w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne Sąd powinien w każdym stanie postępowania dążyć do ugodowego załatwienia spraw, co wprost wynika z art. 10 k.p.c.
Ugoda sądowa jest to złożony akt prawny bowiem występują w nim elementy materialnoprawne jak i procesowe. Dlaczego? składane przez strony oświadczenia są czynnościami materialnoprawnymi zmierzającymi do wywołania skutków w dziedzinie prawa materialnego tzn. zawarte porozumienie jest ugodą (umową) w rozumieniu art. 917 k.c.
Ugoda zaistnieje wówczas gdy strony czynią sobie wzajemnie ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać.
Z drugiej zaś strony ugoda jest czynnością procesową, dlatego ż składane przez strony oświadczenia są oświadczeniami procesowymi zmierzającymi do zakończenia procesu przez umorzenie. Z uwagi na powyższe ugoda także podlega ocenie według przepisów procesowych.
Ujmując to wszystko jaśniej ugoda jest czynnością procesową stron podjętą by osiągnąć skutki, o których mowa w art. 917 k.c. a w szczególności by uchylić się od sporu w zakresie istniejącego stosunku prawnego w drodze wzajemnego porozumienia, w celu wyłączenia sporu spod rozstrzygnięcia sądowego przez umorzenie postępowania.
Jakie roszczenia mogą być przedmiotem ugody a jakie nie? Przedmiotem ugody mogą być roszczenia wynikające:
- z zobowiązań powstałych z czynów niedozwolonych, z niewykonania umów, z faktu bezpodstawnego wzbogacenia
- ze stosunków prawnorzeczowych
- z prawa spadkowego
- z prawa rodzinnego ( np. w zakresie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej).
Przedmiotem ugody nie mogą być:
- prawa nie podlegające swobodnej decyzji stron tj. roszczenia z prawa rodzinnego wynikające ze stosunku prawnego, który może być uregulowany tylko orzeczeniem sądowym np. rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, roszczenia ze stosunków między rodzicami a dziećmi,
- roszczenia ze stosunków z zakresu ubezpieczeń społecznych,
- prawa niemajątkowe np. użytkowanie.
Z uwagi na podwójny procesowo – materialny charakter trzeba mieć na względzie, iż ugoda sądowa jako umowa cywilnoprawna powinna: spełniać przesłankę ,,wzajemnych ustępstw’’ (subiektywnie – tj. według oceny ustępującego). Nadto ustępstwo jednej strony musi być zrównoważone ustępstwem drugiej strony.
Ważność ugody podlega ocenie według przesłanek z art. 58 k.c., co oznacza iż ugoda ta nie może być sprzeczna z ustawą, z zasadami współżycia społecznego ani nie może zmierzać do obejścia ustawy (a w sprawach z prawa pracy ni może naruszać słusznego interesu pracownika).
Jako czynność procesowa ugoda powinna być tak skonstruowana , aby z jej treści wynikało, że kończy ostatecznie spór co do całości stosunku prawnego lub ściśle określonego roszczenia.
Ugoda powinna:
- - zawierać sformułowania jasne, niebudzące wątpliwości i umożliwiające ewentualną realizację egzekucji
- - treść natomiast powinna określać dokładnie rozmiar świadczeń, sposób i termin ich wykonania oraz wskazywać , jakie roszczenia objęte procesem mają zaspokajać te świadczenia.
Uwaga: osnowa ugody zawartej przed sądem powinna być wciągnięta do protokołu rozprawy i stwierdzona podpisami stron. W praktyce sądowej ugodę podpisują również pełnomocnicy procesowi (jest to bowiem czynność objęta zakresem pełnomocnictwa) - jeśli strona nie może podpisać ugody musi ten fakt znaleźć odzwierciedlenie w protokole.
Reasumując celem ugody sądowej jest niedopuszczenie do dalszego postępowania sądowego, a tym samym wyłączenie rozstrzygnięcia merytorycznego przez sąd.
Z praktyki wynika, iż najczęściej oprócz zgłoszenia do protokołu treści ugody Sędzia żąda oświadczenia o cofnięciu powództwa czy też zgodnego wniosku o umorzenie postępowania.
(w dalszej części – waga prawna ugody sądowej, ewentualne uchylenie się od jej skutków i wybrane orzecznictwo sądowe).