« wróć

Skarga pauliańska w kontekście dokonanej darowizny na rzecz osoby bliskiej.

15.06.2012, Monika Witkowska - aplikant adwokacki

PORADA PRAWNA W ZAKRESIE KONSEKWENCJI WNIESIENIA SKARGI PAULIAŃSKIEJ W POSTĘPOWANIU SĄDOWYM.

Dotyczy sytuacji prawnej Pani X i wytyczonego przeciwko niej powództwa ze skargi pauliańskiej w kontekście dokonanej na jej rzecz darowizny mieszkania przez jej dziadka.

Przewidziana w art. 527-534 k.c. "ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika" jest określana również jako ochrona pauliańska, akcja pauliańska, skarga pauliańska albo roszczenia pauliańskie.

 

Zgodnie z zasadą odpowiedzialności osobistej dłużnik odpowiada za zobowiązanie zasadniczo całym swoim majątkiem - zarówno obecnym, jak i przyszłym, z tym że w praktyce wierzyciel może liczyć na zaspokojenie swojej należności tylko z majątku dłużnika istniejącego w chwili realizacji roszczenia.

 

Zaciągnięcie zobowiązania nie wpływa na swobodę dłużnika w dysponowaniu swoim majątkiem. Pomimo istnienia długów może on nadal rozporządzać swoimi prawami majątkowymi, jak również zaciągać nowe zobowiązania. Wskutek takich działań majątek dłużnika może jednak zostać doprowadzony do stanu uniemożliwiającego lub zagrażającego zaspokojeniu wierzyciela, który w związku z tym ponosi ryzyko niewypłacalności dłużnika.

Celem instytucji skargi pauliańskiej jest ochrona interesów wierzyciela na wypadek nielojalnego (czy wręcz nieuczciwego) postępowania dłużnika, który z pokrzywdzeniem wierzyciela wyzbywa się składników swego majątku na rzecz osób trzecich lub majątek ten obciąża, zaciągając kolejne zobowiązania i w ten sposób stwarza lub pogłębia stan swojej niewypłacalności (M. Pyziak-Szafnicka (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 1226 i n.).

 

Konstrukcja ochrony pauliańskiej oparta jest na instytucji względnej bezskuteczności czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela (wyrok SN z 5 czerwca 2002 r., II CKN 1336/00, LEX nr 55083). Ochrona ta polega na możliwości zaskarżenia przez wierzyciela krzywdzącej go czynności prawnej celem uznania tej czynności za bezskuteczną względem niego. W razie uwzględnienia tego żądania przez sąd wierzyciel uzyskuje możliwość dochodzenia zaspokojenia od osoby trzeciej, będącej stroną czynności prawnej uznanej za bezskuteczną wobec skarżącego, z ograniczeniem do przedmiotów majątkowych, które wskutek zaskarżonej czynności wyszły z majątku dłużnika lub do niego nie weszły.

 

Bezskuteczność względna czynności prawnej (umowy), o której mowa w art. 527 k.c., nie powstaje ipso iure, ani wskutek złożenia stosownego oświadczenia woli przez osobę uprawnioną. Wymaga ona stwierdzenia w orzeczeniu sądowym, wydanym w trybie procesowym na skutek wniesienia powództwa.

 

W wypadku roszczenia pauliańskiego orzeczenie o stwierdzeniu bezskuteczności czynności prawnej ze względu na określoną wierzytelność ma charakter kształtujący i dopiero w jego wyniku powstaje stan umożliwiający wierzycielowi wykorzystywanie przysługujących mu uprawnień (wyrok SA w Poznaniu z 29 grudnia 2005 r., I ACa 724/05, LEX nr 186145; wyrok SA w Poznaniu z 15 października 2008 r., I ACa 418/08, LEX nr 466425). W rezultacie takiego orzeczenia, które ma charakter konstytutywny i wywołuje skutki ex tunc, zaskarżona umowa w stosunku do osoby trzeciej, która wystąpiła o uznanie jej za bezskuteczną, traktowana jest tak, jakby w ogóle nie była zawarta. Uznanie umowy za bezskuteczną jedynie wobec określonej osoby trzeciej oznacza, że umowa ta pozostaje ważna i nadal wywołuje zamierzone przez strony skutki prawne w takim zakresie, w jakim można to pogodzić z realizacją roszczeń tej osoby trzeciej.

 

Na podstawie komentowanego przepisu można wyróżnić następujące przesłanki warunkujące możliwość skorzystania przez uprawnionego z ochrony pauliańskiej:

 

1) istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności;

2) dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią;

3) pokrzywdzenie wierzyciela wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika;

4) dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;

5) uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią;

6) działanie osoby trzeciej w złej wierze.

 

Dla zastosowania skargi skargi pauliańskiej wszystkie wymienione przesłanki muszą wystąpić kumulatywnie, a ciężar ich udowodnienia co do zasady - zgodnie z regułą dowodową wyrażoną w art. 6 k.c. - obciąża wierzyciela, który jest uprawniony do zaskarżenia czynności prawnej dłużnika.

 

Reasumując w przypadku sprawy Pani X, której cioteczny brat złożył w sądzie powództwo ze skargi pauliańskiej, kwestionując skuteczność dokonanej przez dziadka Pani X na jej rzecz umowy darowizny mieszkania, należy stwierdzić, że w zależności od okoliczności sprawy powyższe powództwo może mieć podstawę prawną do jego uznania.

 

Niemniej wobec śmierci dłużnika udowodnienie tego faktu może napotkać zasadnicze problemy, stojące po stronie powoda.

 

Trzeba również pamiętać o domniemaniu zawartym w art. 527 § 3 k.c., który mówi, że jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

 

Mając powyższe na względzie szanse powodzenia skargi pauliańskiej w przedmiotowej sprawie należy oceniać w kontekście okoliczności dokonanej darowizny oraz wiedzy będącej w posiadaniu stron, jak również w kontekście udowodnienia ewentualnych faktów przemawiających za dokonaniem czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela.

 

Z tego też względu należy stwierdzić, że ewentualnie zbycie przedmiotowej nieruchomości nie będzie miało wpływu co do skuteczności również ewentualnego orzeczenia sądu w przedmiocie uznania roszczenia pozwu.

 

Ustosunkowując się do kwestii zasadności odbioru wezwania z sądu należy stwierdzić, że przepisy Kodeksu postępowania cywilnego określają domniemania według których fakt nie odbierania pism sądowych nie ma wpływu na skuteczność dokonanych doręczeń. Powyższe reguluje przede wszystkim art. 139. § 1 k.p.c., który mówi, że w razie niemożności doręczenia w sposób przewidziany w artykułach poprzedzających, pismo przesłane za pośrednictwem operatora publicznego lub innego operatora pocztowego należy złożyć w placówce pocztowej tego operatora, a doręczane w inny sposób - w urzędzie właściwej gminy, umieszczając zawiadomienie o tym w drzwiach mieszkania adresata lub w oddawczej skrzynce pocztowej ze wskazaniem, gdzie i kiedy pismo pozostawiono, oraz z pouczeniem, że należy je odebrać w terminie siedmiu dni od dnia umieszczenia zawiadomienia. W przypadku bezskutecznego upływu tego terminu, czynność zawiadomienia należy powtórzyć.

 

W § 2 określono natomiast, że jeśli adresat odmawia przyjęcia pisma, doręczenie uważa się za dokonane. W takim przypadku doręczający zwraca pismo do sądu z adnotacją o odmowie jego przyjęcia.

Partnerzy »

Instytut Allerhanda

Instytut Allerhanda

Więcej »

Prawnik w Mediacji

projekt poświęcony mediacji

Więcej »

Statystyka »

Użytkowników on-line:673

Zalogowanych użytkowników:0

Zarejestrowanych użytkowników:29

Udzielone porady:2448

Zamieszczone porady:177

Ilość wzorów pism:111

Ilość artykułów:1089