« wróć

Pojęcie umowy w polskim porządku prawnym.

27.06.2012, Rafał Witkowski

Pojęcie umowy w polskim porządku prawnym.
 
  • Umowa w rozumieniu przepisów Kodeksu Cywilnego,
  • Zasada swobody umów i jej ograniczenia.

Umowa to nic innego jak forma zobowiązania do wykonania jakiejś konkretnej transakcji – czynności, jest to zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron skierowane na wywołanie powstania, zmiany lub ustania skutków prawnych. W drodze umowy dokonuje się sprzedaży, zamiany, darowizny, najmu, dzierżawy i innych czynności prawnych. Zasadniczo w obrocie prawnym występują umowy dwustronne. Wyjątkiem od zasady dwustronności jest przykładowo umowa spółki cywilnej, zawarta przez trzech lub więcej wspólników. Można uznać, że każdy z nich jest stroną tej umowy.  Najpopularniejszą formą zawarcia umowy jest oferta i jej przyjęcie.

Oferta – art. 66 § 1 Kodeksu cywilnego „Oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy”. Oferta to  stanowcze oświadczenie woli (propozycja zawarcia umowy), które powinno być przedłożone w formie pisemnej, ustnej, telefonicznej bądź elektronicznej. Przyjęcie oferty oznacza zawarcie umowy natomiast jej przyjęcie z zastrzeżeniem zmiany np. jej części, uważa się za ofertę nową. art. 543 Kodeksu cywilnego „Wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę sprzedaży”. W przeciwnym razie gdy dane rzeczy nie posiadają ceny uważane są one za wyposażenie sklepu np. pusta lodówka.
 
Nie można uważać za ofertę np. szyldu czy cennika są one jedynie zachęceniem do współpracy pomiędzy sprzedającym a kupującym dany towar, tzw. zaproszeniem do podjęcia rokowań. Jeśli strony prowadzą rozmowy w sprawie zawarcia umowy, to pozostaje ona najczęściej zawarta – w wyniku dojścia do porozumienia co do wszystkich jej postanowień bywa, że nie można zawrzeć umowy z powodu przeszkód o charakterze fizycznym lub prawnym np. brak zezwolenia ze strony organów państwowych. Wówczas strony zawierają umowę przedwstępną, w której strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości umowy głównej.
 
Zasada swobody umów - jest uregulowana w kodeksie cywilnym art. 3531 – Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Strony mogą swobodnie ustalać warunki umów, kar umownych, ustaleń.

Wyróżniamy 2 zasady swobody:

  • normy względnie obowiązujące – dopuszczają one odmienne normy niż te, co są przewidziane w k.c.. Będą obowiązywać wtedy, gdy strony danej kwestii nie uregulowały, np. w przypadku wypowiedzenia najmu mieszkania. Jest to reguła związana z zasadą swobody umów. Mogą tu wystąpić również ograniczenia, np. wysokość czynszu dla lokatorów wynajmowanego mieszkania.
  • normy bezwzględnie obowiązujące – np. terminy przedawnienia roszczeń nie mogą być zmienione wolą stron. Zasadniczy termin przedawnienia ma lat 10. roszczenie przedawnione nie wygasa. Nie można go skutecznie walczyć przed sądem.

Zasada swobody umów ma kilka aspektów, odnosi się bowiem do:

  • swobody zawarcia umowy: strony mogą, ale nie mają obowiązku zawierania umowy;
  • swobody wyboru kontrahenta: każdy może wybrać sobie takiego partnera, który mu najbardziej odpowiada;
  • swobody ukształtowania treści umowy: strony mogą określić treść umowy, a w konsekwencji – ułożyć stosunek obligacyjny, który powstanie na skutek zawarcia umowy według swego uznania (zob. art. 3531 K.C.);
  • swobody wyboru formy umowy: strony mogą nadać umowie dowolną formę, np. ustną lub pisemną (zob. art. 73 § 1 K.C.).

Swoboda stron w określaniu stosunku zobowiązaniowego (umowy), nie jest absolutna. 

Swobody powyższe doznają w pewnych przypadkach ograniczeń.

Przykładowo:
 
  • nie może odmówić zawarcia umowy oferent, który jest związany złożoną przez siebie ofertą, strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej określonej w umowie przedwstępnej (o sprawach tych będzie mowa w punkcie poświęconym zawieraniu umów), czy przedsiębiorca wyłoniony w przetargu o udzielenie zamówienia publicznego;
  • ograniczenia w zakresie wyboru kontrahenta przewidziane są m.in. w przepisach o gospodarowaniu nieruchomościami oraz w przepisach o zamówieniach publicznych. Nakazują one zawarcie umowy z tym oferentem, który złożył najkorzystniejszą ofertę;
  • swobodne kształtowanie treści umowy musi mieścić się w prawem określonych granicach. Nie może więc prowadzić do tego, aby treść umowy sprzeciwiała się właściwości (naturze) stosunku [prawnego], ustawie ani zasadom życia społecznego (art. 3531 K.C.), jak również do obejścia ustawy (art. 58 § 1 K.C.). Niedopuszczalne jest np. zamieszczanie w umowach klauzul stanowiących praktyki monopolistyczne. Nie można też przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia do przeniesienia, obciążenia, zmiany lub zniesienia prawa, jeżeli według ustawy prawo to jest zbywalne (art. 57 § 1 KC);
  • swoboda wyboru formy umowy doznaje ograniczeń wówczas, gdy ustawa zastrzega dla umowy formę szczególną, np. formę pisemną albo formę aktu notarialnego.

Swobody umów nie mogą ograniczyć zarządzenia, uchwały czy wytyczne.

PRZYKŁADY UMÓW NAZWANYCH

Umowa sprzedaży Art. 535 Kodeksu cywilnego stanowi, że: „przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.”

Umowa taka powinna być sporządzona w formie pisemnej, musi być w niej zawarte określenie przedmiotu sprzedaży, cena, podmioty – strony oraz dodatkowe deklaracje np. potwierdzenie świadomości stanu technicznego przedmiotu. Są to tzw. essentiala negotii umowy, czyli postanowienia niezbędne do uznania umowy za nazwaną umowę sprzedaży. Umowa sprzedaży powinna być sporządzona w dwóch jednakowo brzmiących egzemplarzach,  po egzemplarzu dla każdej ze stron. Widnieć na niej powinna data jej sporządzenia oraz podpisy każdej ze stron – „kupującego” i „sprzedającego”. Umowa ta powinna zawierać także dane każdej ze stron, tj. imię i nazwisko, adres zameldowania, seria i numer dokument tożsamości oraz przez kogo wydany jest ten dokument. Cenę sprzedaży strony uzgadniają w sposób dowolny.

Przy sprzedaży przewidziane są postanowienia dotyczące rękojmii za wady. Rękojmia za wady to rodzaj odpowiedzialności za jakość sprzedawanej rzeczy.

Wyróżniamy rękojmie:

  • rękojmie z tytułu wad fizycznych rzeczy. Wada fizyczna ma miejsce gdy rzecz sprzedana ma wadę, która zmniejsza jej wartość i użyteczność. Nie posiada ona danych właściwości lub gdy została wydana w stanie niezupełnym. Kupujący może wówczas odstąpić od umowy lub domagać się obniżenia ceny, wymiany rzeczy na rzecz tego samego gatunku nie posiadającą wad lub usunięcia wady. Takie uprawnienia wygasają po upływie 1 roku, a jeśli mowa o budynku po upływie 3 lat. 
  • rękojmię z tytułu wad prawnych – zachodzi gdy rzecz jest sprzedana a jest własnością osoby trzeciej lub jest obciążona prawem osoby trzeciej. Kupujący może wtedy odstąpić od umowy lub domagać się obniżenia ceny, może on również dochodzić odszkodowania o ile z tytułu wady rzeczy wynika szkoda. Uprawnienie z tytułu takiej rękojmi wygasają z upływem 1 roku.

Należy zaznaczyć, że oprócz rękojmi prawo zabezpiecza kupującego tzw. odpowiedzialnością sprzedawcy za wady z tytułu gwarancji – wyłącznie w odpowiedzialności z tytułu wad fizycznych rzeczy. Gwarancja powstaje z chwilą zawarcia umowy sprzedaży i udzielenia jej na piśmie w dokumencie gwarancyjnym. W tym przypadku za wady odpowiada ten kto gwarancji udzielił – przeważnie wytwórca ewentualnie sprzedawca, sprzedawca który może być wytwórcą w przypadku gdy odpowiada on za wady rzeczy z tytułu rękojmi, gwarancji natomiast wytwórca odpowiada z tytułu gwarancji.

Umowa zamiany. Art. 603 – 604 Kodeksu cywilnego. „Przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy. Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy sprzedaży”.

Umowa dostawy przez umowę taką dostawca zobowiązuje się do dostarczenia rzeczy oznaczonych co do gatunku, dostarczenia ich w częściach lub w całości, pojedynczo, a odbiorca zobowiązuje się do odebrania tych rzeczy i zapłacenia za nie. Umowa powstaje w formie pisemnej. 

Umowa o dzieło w tym przypadku przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania konkretnego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. W umowie takiej chodzi o rezultat końcowy, tj. wykonanie oznaczonego dzieła (sporządzenie opinii prawnej). Wszelkich materiałów do wykonania dzieła dostarcza przeważnie przyjmujący zamówienie lecz strony mogą umówić się co do tego inaczej. Przyjmujący zamówienie obowiązany jest wykonać dzieło w terminie oraz odpowiada za powstałe wady, które musi usunąć.

Umowa o roboty budowlane to również umowa o dzieło z tym, że jest umową typu inwestycyjnego. Umowa taka powinna być stworzona w formie pisemnej a stronami są inwestor i wykonawca, który odpowiada z tytułu rękojmi za wady obiektu.

Umowa najmu jest to zobowiązanie się wynajmującego do oddania najemcy rzeczy w utrzymanie na czas określony lub nieokreślony oraz ekwiwalentne zobowiązanie najemcy do zapłaty czynszu najmu. Jest to odpłatne korzystanie z cudzej rzeczy tak ruchomej np. rower, jak i nieruchomości np. budynek, mieszkanie. Wynajmujący ponosi odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady rzeczy.

Umowa dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca płaci umówiony czynsz. Różnicą pomiędzy najemcą a dzierżawcą jest to, że dzierżawca ma prawo oprócz dzierżawy również do pobierania z niego pożytków.

Umowa użyczenia jest umową, w której użyczający zobowiązuje się bezpłatnie użyczyć biorącemu rzecz na czas określony lub nieokreślony.

Umowa zlecenie przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonych czynności prawnych dla dającego zlecenie. Zlecenie jest więc dokonaniem określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie, przy czym istotny jest sposób wykonania a nie rezultat. W tym aspekcie umowa zlecenie różni się od umowy o dzieło, w której istotny jest „efekt końcowy”. Jest to zatem umowa starannego działania. Umowa taka wygasa przez wykonaniem zlecenia..

Umowa agencyjna to umowa, w której strona przyjmująca zlecenia (agent) zobowiązuje się w zamian za wynagrodzenie (prowizję) do stałego pośrednictwa przy zawieraniu umów oznaczonego rodzaju na rzecz dającego zlecenie lub do zawierania takich umów w jego imieniu. Do zawierania umów agent musi mieć pełnomocnictwo, które w razie wątpliwości jest domniemywane. Umowa agencyjna jest odpłatna i wzajemna: wynagrodzenie agenta oblicza się najczęściej w formie odsetek od wartości zawartych umów i należy się mu z chwilą zawarcia przez niego umowy.

Umowa komisu przyjmujący zlecenie (komisant) zobowiązuje się za wynagrodzeniem do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych, na rachunku zleceniobiorcy lecz w imieniu własnym. W umowie tej komisant występuje wobec osób trzecich w imieniu własnym jako strona (kupujący lub sprzedający). Do obowiązków komisanta należy zawarcie umowy z osobą trzecią na określonych w umowie warunkach. Obowiązkiem komisanta jest zapłata prowizji czyli wynagrodzenie.

Umowa przewozu zobowiązuje przewoźnika do przewiezienia osób lub rzeczy za wynagrodzeniem.

Umowa ubezpieczenia zakład ubezpieczeń zobowiązuje się spełnić określone świadczenia w razie zaistniałego objętego umową zdarzenia powodującego szkodę zaś ubezpieczony zobowiązuje się do uiszczenia składki.

Partnerzy »

Instytut Allerhanda

Instytut Allerhanda

Więcej »

Prawnik w Mediacji

projekt poświęcony mediacji

Więcej »

Statystyka »

Użytkowników on-line:20

Zalogowanych użytkowników:0

Zarejestrowanych użytkowników:30

Udzielone porady:2448

Zamieszczone porady:177

Ilość wzorów pism:111

Ilość artykułów:1092