« wróć

Minimum elementów aby dokument nazwać umową, funkcje umów oraz systematyka umów.

27.06.2012, Rafał Witkowski - prawnik

Minimum elementów aby dokument nazwać umową, funkcje umów oraz systematyka umów.

Aby dany dokument został nazwany umową, powinien zawierać minimum elementów:

  • data i miejsce zawarcia umowy/ data i miejsce podpisania umowy,
  • dokładne oznaczenie stron umowy,
  • precyzyjne określenie przedmiotu umowy,
  • zakres obowiązywania umowy,
  • określenie czasu na jaki umowa została zawarta,
  • czytelne podpisanie umowy przez strony.

Umowy, co wynika z definicji, spełniają wiele funkcji. Możemy je podzielić na funkcje ogólne (spełniane przez wszystkie umowy) i funkcje szczególne, spełnianie przez niektóre umowy.

Jedną z podstawowych ogólnych funkcji umów jest kreowanie stosunków obligacyjnych (zobowiązań). Zobowiązania powstające w wyniku zawarcia umowy nazywa się zobowiązaniami kontraktowymi. Podkreślić jednak należy, iż umowy nie są jedynymi źródłami zobowiązań. Zobowiązania mogą bowiem powstawać także z innych wyżej wymienionych zdarzeń prawnych, zwłaszcza z deliktów (np. obowiązek zapłaty odszkodowania właścicielowi uszkodzonej rzeczy). Jedną z głównych cech odróżniających zobowiązania kontraktowe od pozostałych zobowiązań są zasady odpowiedzialności dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. W przypadku zobowiązań umownych jest to odpowiedzialność kontraktowa.

Drugą ogólną funkcją umów jest kształtowanie treści stosunków obligacyjnych. Strony umowy mogą bowiem – w ramach przysługującej im swobody umów – ukształtować treść łączącego je stosunku prawnego w sposób najlepiej odpowiadający ich woli. Co więcej, w razie potrzeby mogą - w drodze dodatkowych umów zwanych „aneksami” - zmieniać treść wcześniej przyjętych postanowień, a nawet dokonać zasadniczej zmiany umowy, np. przekształcić umowę licencyjną w umowę sprzedaży patentu. Tak dalekie zmiany nazywa się nowacją zobowiązania.

Do funkcji szczególnych należą takie funkcje, jak np. przeniesienie własności rzeczy (spełniają je m. in. umowy: sprzedaży, zamiany i darowizny należące do czynności prawnych rozporządzających), zwolnienie z długu, zmiana stron umowy (cesja), uregulowanie stosunków wynikających ze współwłasności rzeczy lub prawa (np. umowa o współwłasności patentu), uczynienie sobie wzajemnych ustępstw w przypadku sporu między stronami (ugoda), doprowadzenie do rozwiązania umowy itp.

Umowy, ze względu na ich określone cechy będące kryterium podziału, dzieli się na:

a. umowy jedno- i dwustronnie zobowiązujące (umowy jedno- i dwustronne), 
b. umowy wzajemne (ekwiwalentne), 
c. umowy odpłatne  i nieodpłatne, 
d. umowy nazwane, mieszane i nienazwane, 
e. umowy przedwstępne,
f. umowy na rzecz osoby trzeciej,
g. umowy adhezyjne. 

a) Przykładami umów jednostronnych są darowizna i pożyczka. Zobowiązana jest tu bowiem tylko jedna strona umowy: w pierwszym przypadku - darczyńca (musi wykonać darowiznę), w drugim - pożyczkobiorca (musi zwrócić pożyczkę). Umowy dwustronne są liczniejsze. Ich przykładami są umowa sprzedaży, umowa o dzieło, umowa najmu i dzierżawy oraz umowa przewozu. W każdej z nich strony są wobec siebie wzajemnie zobowiązane, np. przy umowie o dzieło, ten kto przyjmuje zamówienie musi dzieło wykonać, a ten, kto je zamawia musi wykonawcy zapłacić wynagrodzenie.

b) Umowy wzajemne charakteryzuje to, że świadczenia stron są ekwiwalentne, czyli, że świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony. Przykładowo: w umowie o dokonanie projektu wynalazczego wynagrodzenie twórcy jest ekwiwalentem świadczenia polegającego na dokonaniu projektu wynalazczego. Nie chodzi tu przy tym o ekonomiczną ekwiwalentność tych świadczeń, ale o ich ekwiwalentność prawną. W tym sensie ekwiwalentną jest także umowa kupna rzeczy za tzw. symboliczną złotówkę, jak i odwrotnie – umowa o nabycie rzeczy za cenę znacznie przewyższającą jej wartość gospodarczą (np. kupno butelki alkoholu za kilkadziesiąt tysięcy złotych).

c) Umowa jest kontraktem odpłatnym, gdy każda ze stron – zgodnie z treścią umowy – uzyskuje pewną korzyść majątkową, zwaną przysporzeniem. Umowy odpłatne stanowią większość umów prawa cywilnego. Należą do nich m.in. umowa o dzieło, sprzedaż, zamiana. Umowa jest nieodpłatna, jeżeli przysporzenie uzyskuje tylko jedna strona. Przykładami są darowizna (przysporzenie uzyskuje tylko obdarowany) i użyczenie (tutaj przysporzenie – z uwagi na nieodpłatność użyczenia - uzyskuje tylko biorący w użyczenie). Umowy nieodpłatne nazywa się często „umowami pod tytułem darmym”.

d) Miano umów nazwanych noszą kontrakty, które ze względu na swoją powszechność w obrocie prawnym mają swoje nazwy i wykształconą regulację prawną. Są to przede wszystkim umowy uregulowane w części szczególnej prawa zobowiązań (art. 535 – 918 KC) np. umowy: zlecenia, komisu, spółki, umowa agencyjna, umowa spedycji, umowa ubezpieczenia, leasing itd. Z umów nieuregulowanych w kodeksie cywilnym do umów nazwanych zaliczyć można m. in. umowę licencyjną, tak patentową (art. 76 – 81 PWP), jak i autorsko prawną (art. 66 - 68 pr. aut.), a także umowę o pracę (art. 25 i nast. KP).

Umowy mieszane to kontrakty składające się z elementów umów nazwanych. Umową taką jest np. umowa zezwalająca na korzystanie z opatentowanego wynalazku (licencja), połączona z takimi zobowiązaniami licencjodawcy, jak obowiązek nieodpłatnego przekazania licencjobiorcy dokumentacji wynalazku (darowizna), sprzedania mu urządzeń, materiałów i surowców potrzebnych do stosowania wynalazku (umowa sprzedaży), zainstalowania tych urządzeń u licencjobiorcy (umowa o dzieło) i nadzoru nad wdrażaniem wynalazku oraz świadczenia usług serwisowych (umowa zlecenia). Istotnym problemem przy wykonywaniu umów mieszanych, a także przy dochodzeniu roszczeń które z nich wynikają, jest to, że umowę taką należy podzielić na odpowiednie kontrakty (jak w podanym wyżej przykładzie) i do wydzielonych w ten sposób części stosować właściwe przepisy: do licencji - przepisy o licencjach, do sprzedaży - przepisy o umowie sprzedaży itd.

Wreszcie umowy nienazwane to takie kontrakty, które nie wykazują cech umów nazwanych ani umów mieszanych, zwłaszcza gdy chodzi o ich regulację prawną. Niektóre z nich - jak np. faktoring (albo factoring) (a do niedawna jeszcze leasing) – posiadają już bowiem nazwy, brakuje im jednak odpowiednio wykształconego unormowania prawnego. Klasycznym przykładem tego rodzaju kontraktów są umowy o świadczenie usług, o których mówi art. 750 k.c.

e) Zawarcie umowy w drodze zawarcia umowy przedwstępnej (art. 389 i 390 KC). Sięgnięcie po instrument umowy przedwstępnej powoduje, że umowa zasadnicza, którą strony chcą zawrzeć (np. umowa o sprzedaż patentu) następuje w dwóch etapach. W pierwszym strony zawierają umowę przedwstępną, w której przynajmniej jedna z nich zobowiązuje się do zawarcia w przyszłości innej oznaczonej umowy, np. wspomnianej wyżej umowy o sprzedaż patentu – jego właściciel (A) zobowiązuje się sprzedać patent zainteresowanemu nim przedsiębiorcy (B), zaś B zobowiązuje się kupić patent od A (umowa przedwstępna dwustronnie zobowiązująca). Umowa przedwstępna może jednak zobowiązywać tylko jednostronnie, np. tylko A (do sprzedaży patentu) lub tylko B (do nabycia patentu).

Korzystanie z umowy przedwstępnej ma sens wówczas, gdy z jakichkolwiek względów (prawnych lub faktycznych) bezpośrednie zawarcie umowy, o którą stronom naprawdę chodzi, jest niewskazane albo niemożliwe. Przykładowo: jeżeli patent jest przedmiotem postępowania spornego, w którym osoba trzecia dochodzi jego unieważnienia, potencjalny nabywca na ogół nie będzie zainteresowany jego nabyciem przed ostatecznym zakończeniem sporu.  Podobnie ma się rzecz, gdy patentu jeszcze nie udzielono, lecz toczy się dopiero postępowanie w tej sprawie. Jeżeli takie względy nie występują, to lepiej jest od razu zawrzeć umowę faktycznie zamierzoną.

Skutkiem zawarcia umowy przedwstępnej jest zobowiązanie się co najmniej jednej z jej stron do zawarcia w przyszłości z drugą jej stroną umowy określonej w umowie przedwstępnej. Umowę tę określa się mianem „umowy przyrzeczonej”. Warunkiem skuteczności tego zobowiązania jest jednak to, by w umowie przedwstępnej zostały określone istotne postanowienia umowy przyrzeczonej ( w tym samym znaczeniu, w jakim pojęcie „istotnych postanowień umowy” wyjaśniono wyżej w odniesieniu do oferty).
 
Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może skorzystać ze środków prawnych, jakie przyznaje jej art. 390 KC. Zakres tych uprawnień, zależy od tego, umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy. Jeżeli tak, np. gdy dla umowy przyrzeczonej wymagana jest forma pisemna i w takiej formie zawarto też umowę przedwstępną, to strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej. 

W tym celu powinna wystąpić do sądu cywilnego o wydanie prawomocnego orzeczenie sądu stwierdzającego obowiązek drugiej strony do złożenia oświadczenia woli o zawarciu umowy przyrzeczonej. Zgodnie z art. 64 KC orzeczenie takie zastępuje to oświadczenie, a więc powoduje zawarcie umowy.
 
Jeżeli umowa przedwstępna nie spełnia wymagań ustalonych dla umowy przyrzeczonej, np. umowę przedwstępną zawarto ustnie, podczas gdy dla umowy przyrzeczonej wymagana jest forma pisemna, strona uprawniona może jedynie żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej albo – jeżeli w umowie przedwstępnej sprawę te uregulowano inaczej – żądać odszkodowania określonego w umowie przedwstępnej, np. domagać się kary umownej.
 
Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej [w tym przypadku o naprawienie szkody – A. Sz.] przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne (art. 390 § 3 KC).

f) Umowy na rzecz osoby trzeciej należą do kontraktów stosunkowo rzadko występujących w obrocie gospodarczym. Z reguły jako przykłady takich umów podaje się umowy o usługi pocztowe, np. umowa o dostarczenie przesyłki lub paczki albo przekaz pieniędzy. Charakter umów na rzecz osoby trzeciej mają także niektóre usługi z zakresu działalności bankowej (np. ustanowienie lokaty kapitałowej na rzecz dziecka) lub ubezpieczeniowej (np. ubezpieczenie pracowników przez pracodawcę).
W zakresie wynalazczości przykładami takich umów są: umowa o dokonanie projektu wynalazczego wskazująca osobę trzecią jako uprawnioną bądź współuprawnioną do tego projektu (zob. art. 11 ust. 4 PWP) oraz umowa licencyjna pomiędzy przedsiębiorcami, w której na rzecz wynalazcy zastrzeżono prawo do wynagrodzenia za korzystanie z wynalazku przez licencjobiorcę.

g) Umowy adhezyjne to umowy zawierane przez przystąpienie, czyli przez bezwarunkową akceptację oferty złożonej przez druga stronę. Kolokwialnie mówiąc, umowę taką można albo w całości przyjąć albo w całości odrzucić. Tego typu umowy zawierane są zwłaszcza w takich dziedzinach jak transport publiczny, dostawy mediów, usługi pocztowe i telekomunikacyjne itp. W prawie własności przemysłowej raczej nie mają zastosowania.

Partnerzy »

Instytut Allerhanda

Instytut Allerhanda

Więcej »

Prawnik w Mediacji

projekt poświęcony mediacji

Więcej »

Statystyka »

Użytkowników on-line:21

Zalogowanych użytkowników:0

Zarejestrowanych użytkowników:30

Udzielone porady:2448

Zamieszczone porady:177

Ilość wzorów pism:111

Ilość artykułów:1092